Jan Tyllo

RADCA PRAWNY

Pożądlenie przez pszczołę. Odpowiedzialność pszczelarza

Odpowiedzialność cywilna

(wrzesień 2018 r.)

Niejednokrotnie zdarza się, że pszczoły pożądlą człowieka, albo zwierzę. Współcześnie hodowane rasy pszczół są znacznie łagodniejsze, niż hodowane jeszcze kilkadziesiąt lat temu, jednak nie można zapominać o alergiach, które w przypadku alergii na jad pszczeli, mogą być śmiertelnie niebezpieczne.

W procesach sądowych, poszkodowani opierają swoje powództwa przeważnie na art. 415 i art. 431 Kodeksu Cywilnego.
Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.
Art. 431. § 1. Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.
§ 2. Chociażby osoba, która zwierzę chowa lub się nim posługuje, nie była odpowiedzialna według przepisów paragrafu poprzedzającego, poszkodowany może od niej żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody, jeżeli z okoliczności, a zwłaszcza z porównania stanu majątkowego poszkodowanego i tej osoby, wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.

Wina pszczelarza na podstawie art, 415 KC, może polegać na zawinionym działaniu lub zaniechaniu. Takim zawinionym działaniem może być np. nieodpowiednio wybrana lokalizacja pasieki, umyślne lub nieumyślne rozdrażnienie pszczół zwłaszcza podczas miodobrania, dopuszczenie do pracy w pasiece osoby, które nie zostały odpowiednio przeszkolone i wyposażone w odzież ochronną. W tym wypadku, winę pszczelarza musi udowodnić w sądzie osoba pokrzywdzona wnosząca sprawę.

Dlatego też, pozywając pszczelarza, warto wziąć pod uwagę art. 431 KC, która nie wymaga udowodnienia winy pszczelarza, ewentualny brak winy swojej i swoich pracowników, musi udowodnić sam pszczelarz.

Należy w tym miejscu przypomnieć różnicę pomiędzy odszkodowaniem, a zadośćuczynieniem. Odszkodowanie dotyczy szkód materialnych, których wartość można oszacować na podstawie rachunków, faktur, wyceny (np. doprowadzenie do kolizji drogowej na skutek użądlenia przez pszczołę doprowadzi do straty w postaci uszkodzonego samochodu, kosztów rehabilitacji, braku zysków z powodu nie chodzenia do pracy). Zadośćuczynienie zaś dotyczy szkody niematerialnej, służyć ma do zrekompensowania finansowego doznanej krzywdy polegającej na cierpieniu spowodowanym uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia.

Kwestie ewentualnego odszkodowania lub zadośćuczynienia, regulują przepisy art. 444, art. 445 § 1 i § 3, oraz art. 446 Kodeksu Cywilnego.
Art. 444. § 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.
§ 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.
§ 3. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa.
Art. 445. § 1. W wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
§ 2. Przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu.
§ 3. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.
Art. 446. § 1. Jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.
§ 2. Osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.
§ 3. Sąd może ponadto przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.
§ 4. Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Poniżej skupimy się na szkodzie niemajątkowej. Przyznana suma pieniężna powinna być adekwatna do poniesionej szkody niemajątkowej. Z treści art. 445 wynika, że suma powinna być „odpowiednia”. Chociaż sumy tej nie sposób wyliczyć dokładnie, gdyż taka jest natura szkody niemajątkowej, można wymienić tytułem przykładu czynniki, które wpływają na wysokość szkody niemajątkowej, a tym samym na wysokość zadośćuczynienia:
- poziom winy sprawcy,
- przyczynienie się poszkodowanego do powstania szkody bądź jej zwiększenia;
- wiek poszkodowanego;
- intensywność i czas trwania cierpień fizycznych jak i psychicznych (np. ból, stres, niewygody związane z pobytem w szpitalu);
- trwałość skutków naruszenia (w przypadku pożądlenia raczej sporadycznie);
- oszpecenie i jego możliwe skutki, np. przy użądleniu w oko i utracie wzroku (np. cierpienia psychiczne, pogorszenie relacji towarzyskich)
- niepełnosprawność i jej skutki (np. utrata możliwości wykonywania zawodu, uprawiania sportu, podróżowania czy nawet świadomości bycia ciężarem dla najbliższych, utrata możliwości posiadania potomstwa, szczególna podatność na określony rodzaj cierpień.

Przyznana suma pieniężna nie powinna odbiegać od sum pieniężnych przyznawanych w podobnych sytuacjach przez inne sądy. Wysokość należnego odszkodowania lub zadośćuczynienia w przypadku użądlenia zasądzonego przez sąd, zależeć będzie od szeregu wymienionych wyżej przykładowo wskazanych czynników. Należy jednak pamiętać, że sąd może odmówić z ważnych przyczyn, np. gdy uzna, że szkoda jest znikoma albo poszkodowany przyczynił się do jej powstania swoim zachowaniem.

Odpowiedzialność karna pszczelarza

Niezależnie od odpowiedzialności materialnej za szkody wyrządzone przez żądlące pszczoły, właściciel pszczół może podlegać także odpowiedzialności karnej. Odpowiedzialność ta będzie jednak miała miejsce w przypadkach raczej drastycznych, takich jak śmierć człowieka lub uszkodzenie ciała. Kwestie te regulują przepisy zawarte w Kodeksie Karnym oraz w Kodeksie Wykroczeń.

Odpowiedzialności karnej będzie podlegał pszczelarz, który zdając sobie sprawę z możliwości spowodowania śmierci, bądź uszkodzenia ciała przez pszczoły, nie zapobiegnie sytuacji grożącej utratą życia lub zdrowia. Będzie wówczas odpowiadał za nieumyślne spowodowanie śmierci lub uszkodzenia ciała. Raczej na tym etapie, pominiemy działania umyśle. Podkreślenia wymaga fakt, że rozstrój zdrowia poniżej 7 dni, ścigany jest z oskarżenia prywatnego, więc policja ani prokuratura same nie powinny w tym zakresie kierować sprawy do sądu. Karane jest również samo sprowadzenie niebezpieczeństwa, nawet jeżeli powstanie obrażeń ciała, ani śmierć nie nastąpiły, Chodzi wyłącznie jednak o takie działania, które stwarzają konkretne, realne i natychmiastowe zagrożenie dla życia lub zdrowia ofiary. Pojęcie „bezpośrednie” wyklucza natomiast możliwość objęcia nim takich przypadków, w których niebezpieczeństwo wprawdzie istnieje, ale jego realizacja zależy od ewentualnych dalszych działań sprawcy bądź innych osób.

Art. 155. Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci:
1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,
2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.
§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 5, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

Art. 157. § 1. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia, inny niż określony w art. 156 § 1, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Kto powoduje naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia trwający nie dłużej niż 7 dni, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 lub 3, jeżeli naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia nie trwał dłużej niż 7 dni, odbywa się z oskarżenia prywatnego, chyba że pokrzywdzonym jest osoba najbliższa zamieszkująca wspólnie ze sprawcą.
§ 5. Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba najbliższa, ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na jej wniosek.
Art. 157a. § 1. Kto powoduje uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający jego życiu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Art. 160. § 1. Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Nie podlega karze za przestępstwo określone w § 1 – 3 sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.
§ 5. Ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Do odpowiedzialności karanej może zostać pociągnięty pszczelarz, gdy np. źle zabezpieczy transport pszczół, będzie prowadził miodobranie w sposób niezgodny ze sztuką, albo dopuści do pracy osobę, o której wiedział, że ma ciężką alergię na jad pszczeli.

Za mniejsze przewinienia, pszczelarz może odpowiadać z Kodeksu Wykroczeń.

Art. 77. Kto nie zachowuje zwykłych lub nakazanych środków ostrożności przy trzymaniu zwierzęcia, podlega karze grzywny do 250 złotych albo karze nagany.
Art. 78. Kto przez drażnienie lub płoszenie doprowadza zwierzę do tego, że staje się niebezpieczne, podlega karze grzywny do 1000 złotych albo karze nagany.

Działaniami takimi mogą być przykładowo ustawienie uli przy drodze, albo przy szkole, albo drażnienie pszczół, jeżeli pszczelarz przewidywał lub mógł przewidzieć, że pszczoły rozdrażni, np. podczas niewłaściwie prowadzonych prac pasiecznych.